بررسی عوامل ایجاد بیماری افسردگی از نگاه طب اسلامی را در چند قست شرح داده ایم:
قسمت اول- عوامل معنوی
۱- دوری از یاد خدا
قرآن کریم می فرماید: وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْری فَإِنَّ لَهُ مَعیشَهً ضَنْکا (طه – ۱۲۴) کسانی که از یاد خدا دوری جویند،آنها در تنگی واقع خواهند شد.(ممکن است به لحاظ اقتصادی تامین باشند ولی به لحاظ روحی همواره دچار چکنم چکنم واقع خواهند شد.)
از این رو خدای آرامش آفرین می فرماید: أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب (رعد -۲۸ ) تنها با یاد خدا دلها به آرامش و طمانینه واقعی نائل می شود.
این که بینی مرده و افسرده ای/ زان بود که ترک سرور کرده ای
۲- انجام گناهان به طور مطلق با تاکید بر برخی از آنها
روایت:اعوذ بک من الذنوب التی تورث الندم. پناه به تو می برم از گناهانی که موجب پشیمانی می گردد.
روایت: قتل نفس محترم،ترک صله رحم،ترک وصیت،رد مظالم نکردن،زکات ندادن تا هنگام مرگ.
روایت: والندم ضرب من الغم: پشیمانی از مصادیق غم و اندوه و بیماری افسردگی به حساب می آید.
۳- جزع و فزع داشتن در هنگام گرفتاری ها
پیامبر صل الله علیه واله: مبادا جزع و فزع کنی، زیرا جزع اروزها را قطع می کند و عمل را ضعیف می کند، و سبب هم و غم می شود.
بدان که تنها راه گریز دو امر است: در صورت امکان، چاره اندیشی و در صورت عدم امکان؛ صبر و شکیبایی ورزیدن
۴-عدم رضایت مندی از قضای الهی
روایت: خداوند بر اساس عدل و حکمت خود، راحتی دل و شادمانی ان را در یقین و رضایت مندی از خود قرار داده است و هم و غم و افسردگی را در شک و تردید در قضای الهی قرار داده است، بنابراین از خدا راضی و تسلیم امر او شوید.
>> نکته
یک وقت رضا به قدر عطاست و یک وقت عطا به قدر رضاست، رضای به قدر عطا وظیفه ما انسانهاست که بایستی به هر اندازه خدا عطا کرده راضی باشیم ولی یک وقت عطا به قدر رضاست که لطف خداست به بنده ای که همیشه از خدا راضی بوده، در این صورت ان قدر خدا به او عطا میکند که او راضی شود و لسوف یعطیک فترضی.
۵- ولایت پذیری از شیطان
روایت: هیچ کس نیست، مگر آنکه فرشته ای و شیطانی همراه اوست، هر وقت آن ملک به او نزدیک گردد خوشحال می شود، و هرگاه شیطان به او نزدیک شود و او را وسوسه نماید محزون و غمگین می گردد و اینست که خداوند می فرماید: شیطان به شما نزدیک می شود و شما را می ترساند از فقر و ناداری و وامید دارد شما را به کارهای زشت و ناپسند(واز این طریق موجبات بیماری افسردگی شما را فراهم می کند) ولیکن خداوند برای تشویق به خیر و خوبی به شما وعده امرزش و احسان می دهد، و خداوند است که در دنیای شما توسعه می دهد و به همه امور شما داناست.
۶- هم دلی مومنانه
جابر جعفی می گوید: در برابر امام باقر علیه السلام آهی کشیدم و گفتم: یا ابن رسول الله! من اندوهگین می شوم بی انکه آسیبی به من رسیده باشد، یا ناگواری برایم پیش امده باشد تا انجا که خانواده ام ان را در چهره من مشاهده می کنند و دوستانم هم متوجه می شوند. فرمود: آری ای جابر! گفتم: این حالت برای چیست؟،یا ابن رسول الله. فرمود: تو را چه کار با راز آن؟ گفتم: می خواهم بدانم. فرمود: ای جابر! همانا خداوند مومنان را از سرشت بهشت افریده و در آنها از نسیم روح خود دمیده است، و از این رو مومن برادر مومن است به خاطر اتحاد در پدر و مادر، و چون به یکی از این ارواح در یک دیاری غم و اندوهی برسد همه ارواح به جهت اتحاد قلبی بر او غمگین می شوند.
قسمت دوم_عوامل مادی
۱- پوشیدن کفش مشکی
حنان ابن سدیر می گوید: کفش مشکی پوشیده بودم……امام صادق علیه السلام فرمود: کفش مشکی چشم راضعیف می کند، از نیروی جنسی می کاهد، و اندوه به بار می اورد، علاوه بر این پوشش متکبران است.
۲- عمامه بستن در حال نشسته
۳-پوشیدن شلوار در حال ایستاده
۴- ناخن گرفتن با دندان
۵-پاک کردن صورت با قسمت پائین پیراهن
۶-ادرار کردن در آب راکد
۷-به روی شکم خوابیدن
روایت: مردی نزد پیامبر صل الله علیه واله امد و گفت: یا رسول الله من ثروتمند بودم و الان فقیر شدم، تندرست بودم و الان مریض شدم، و پیش مردم محبوب بودم و الان مبغوض شدم و نزد انان بی ارزش شدم و بر انها سربار شده ام، و قبلا شاداب بودم و هم اکنون غمگین گردیده ام، و زمین با آن همه وسعت بر من تنگ امده است، هر روز به دنبال روزی گشته ولی ان را به دست نیاورم، گویا نام من از دفتر ارزاق محو گردیده است،پیامبر صل الله علیه واله فرمود: شاید عوامل بیماری افسردگی را ایجاد نمودی! گفت: انها چه هست؟ فرمود: شاید نشسته عمامه بستی، ایستاده شلوار پوشیدی، ناخن هایت را با دندانت چیدی، یا صورتت را با پائین لباست خشک نمودی، یا در اب ایستاده ادرار کردی، یا به روی شکم خوابیدی.
۸-راه رفتن در بین گوسفندان
۹- نشستن روی پاشنه در
امام باقر علیه السلام: روزی امام علی علیه السلام اندوه ناک شد، فرمود: این اندوه از کجا بر دل من نشست؟ یاد ندارم که بر استانه دری نشسته باشم، و نه از میان گله گوسفندی راه عبوری باز کرده باشم. و نه شلوارم را ایستاده پوشیده باشم و نه با لباس خود دست و رویم را خشک کرده باشم.
۱۰-عدم رعایت پاکیزگی جسم و لباس
روایت:کسی که لباس تمیز بپوشد و محاسنش را شانه بزند، هم و غم او از بین می رود.
۱۱-چیدن موی محاسن با دندان
۱۲-راه رفتن بر روی پوست تخم مرغ
۱۳-بازی کردن با آلت تناسلی
۱۴- شستن مقعد با دست راست
۱۵-خوردن غذا با دست چپ
۱۶- راه رفتن میان قبور
۱۷-خندیدن در قبرستان
۱۸-راه رفتن میان دو زن
۱۹-دوختن جامه بر تن
۲۰- ادرار در آب راکد یا حمام
روایت: یازده چیز که بیماری افسردگی می آورد:
- راه رفتن میان گوسفندان
- ایستاده شلوار پوشیدن
- موی ریش با دندان چیدن
- روی پوست تخم مرغ راه رفتن
- با آلت تناسلی بازی کردن
- با دست راست مقعد شستن
- نشستن بر پاشنه در
- خوردن با دست چپ
- خشک کردن صورت با پائین لباس
- راه رفتن میان قبور
- خندیدن در قبرستان
غلبه سوداء
فزونی مزاج سودا در مرتبه زیاد موجب بیماری افسردگی می گردد، از طرفی فزونی غم و اندوه هم موجب غلبه سودا می گردد که نحوه تاثیری گذاری متقابل این دو نیاز به توضیح دارد، که در درس خارج مزاج شناسی تبیین شده است.
منابع:
دراست فی طب الرسول المصطفی ج ۱ مبحث مکروهات
سفینت البحار ج۸ص۲۲۲
بحار الانوار ۷۳ص۳۲۱
کانال دفتر آیت الله تبریزیان
