چه ارتباطی میان بیماری و طبایع چهارگانه وجود دارد؟
شناخت طبایع چهارگانه، اساسی ترین بحث طب اسلامی
صحبت امروز درباره طبایع چهارگانه است. این بحث در طب اسلامی، خیلی مهم است؛ زیرا کل بیماری ها در تئوری اسلامی به این طبایع بر می گردد.
پیامبر اکرم (ص) می فرماید:
«بیماری سه تا و درمان هم سه تاست. بیماری، دم، مره (صفرا و سودا) و بلغم است. درمان دم، حجامت است. درمان مره، استفاده از ملین است و درمان بلغم، حمام است.»
در یک حدیث قدسی آمده است:
«خداوند متعال، آدم و فرزندانش را خلق کرد و بدن آنها را از چهار چیز ترکیب داد: گرم، سرد، خشک و مرطوب، انسان را از خاک و آب آفرید و در آن نفس و روح قرار داد. خشکی هر بدنی، از ناحیه حاکی است؛ رطوبت بدن، از ناحیه آب است؛ گرمی بدن، از ناحیه نفس است؛ و سردی بدن، از ناحیه روح است. بعد از این خلق اول، خداوند چهار چیز دیگر را در بدن خلق کرد که قوام بن بر آنها استوار است. این طبایع چهارگانه به تنهایی کارایی ندارند و هر طبعی باید در کنار طبایع دیگر باشد. این طبایع عبارتند از: سودا، صفرا، دم و بلغم» .
چه موقع طبایع چهارگانه سبب بیماری می شود؟
در یک حدیث قدسی خداوند می فرماید:
«من اینها (سودا، صفرا، دم و بلغم) را مالکان بدن قرار دادم. هر بدنی که در آن این چهار نوع طبع متعادل باشدو هر کدام از اینها، یک چهارم باشد، نه زیاد و نه کم. صحت و سلامتی اور کامل خواهد بود و ساختمان بدنش متعادل و نرمال خواهد بود. اگر یکی از این چهار طبع
زیاد شود و بقیه را مغلوب کند، بیماری از ناحیه همین خلط به اندازه زیادی بر بدن وارد می شود و اگر یکی از این طبایع چهارگانه از بقیه کمتر باشد تا جایی که ضعیف باشد، این هم سبب بیماری می شود»
غلبه صفرا سبب چه بیماری هایی می شود؟
از روایات استفاده می شود که منشأ یک چهارم بیماریهای صفراست که یکی از آنها «بَلبَله» است، بیماری، بلیله، یک بی قراری است که در درون به وجود می آید، یک جوششی است که در دل انسان به وجود می آید و سبب ناراحتی می شود. بلیله، یک تب و گرمای درونی است که اگر دست به بدن بیمار بزنی، سرد است؛ ولی درونش گرم و شعله ور است.
یکی دیگر از بیماریهای غلبه صفرا، این است که سبب مختل شدن عقل می شود. وقتی صفرا غلبه می کند، عقل انسان سبک می شود، به همین دلیل، کارهای سفیهانه و ناشایست انجام می شد.
آیا غلبه سودا، سبب بیماری می شود؟
از جمله بیماری هایی که سودا سبب آن است، یبوست است. البته مراد از یبوست، تنها
اختصاص به پیوست (خشکی) مزاج ندارد و خشکی ظاهر بدن و داخلی بدن، خشکی دیواره رگ ها که به آن «تصلب شرایین» گفته می شود. هر نوع خشکی که در بدن به وجود می آید، معلول سوداست.
اگر خشکی بر بدن انسان غالب شود، قساوت قلب پیدا می کند و نمی تواند گریه کند؛ زیرا خشکی ناشی از سودا، اجازه نمی دهد که اشک از چشم خارج شود. از علائم دیگر ترس وسواس و افسردگی است.
آیا غلبه بلغم، سبب بیماری می شود؟
غلبه بلغم سبب بیماری های مختلفی می شود:
- علت بیری و کل عوارض پیری، بلغم است.
سفیدی مو، لاغری، ضعف و سستی بدن، ناشی از بلغم است چون بلغم اجازه نمی دهد که خون کافی به دستگاه های بدن برسد، این سبب می شود که در کار آنها خلل ایجاد شود. بلغم، سبب کمردرد و پا درد می شود؛ چون خون کافی به زانوها نمی رسد و نرسیدن خون سبب می شود که آسیب های زانو ترمیم نشود.
- علت کمر درد هم بلغم است.
آیا خون، سبب بیماری می شود؟
پیامبر اکرم (ص)می فرماید:
«زمانی که خون هیجان می کند، حجامت کنید؛ چه بسا اگر خون طغیان کند، سبب هلاک صاحبش شود.»
عوارض غلبه خون (دم) چیست؟
یکی از عوارض خون، سوختن خون است.
- سوختن خون ممکن است به دلیل مکث طولانی و عدم جایگزین شدنش باشد.
- یا کنایه از آلوده شدن خون باشد.
- یا کنایه از غلظت خون باشد.
- یا کنایه از جامد شدن خون باشد.
- و یا کنایه از این باشد که خون در جایی محبوس مانده است و رنگش سیاه و خاکستری شده باشد.
- با کنایه از رسوبات زیاد خون است.
یکی از عوارض خون، کدری آن است.
اینکه در روایت می فرماید: «خوردن کاهو، خون را صاف می کند» معلوم می شود. قبل از خوردن کاهو، خون ناصاف و کدر است که با خوردن کاهو یا خوردن انار بعد از حجامت، خون صاف میشود.
یکی از بیماری های خون، غلظت آن است.
از روایات استفاده می شود که یک خون تازه داریم و یک خونی که تازه نیست و غلظت و خشکی دارد.
اینکه روایت می فرماید: «خوردن شکر بعداز حجامت یا خوردن باقالی، خون تازه تولید می کند» مؤید همین مطلب است.
یکی از عوارض خون، کم خونی است.
وقتی شخصی مبتلا به تب می شود، صورتش زرد می شود، این بدین مفهوم است که خون بدنش کم شده است که برای جبران آن بایستی گوشت بریان و کباب شده بخورد.
یکی از عوارض خون، گرمی و آتش گرفتن آن است.
موید این مطلب، این روایت است که پیامبر اکرم (ص) زمانی که حجامت می کرد، برای اینکه گرمی خون را ساکت کنند، با آب سرد غسل می کرد.
یکی از بیماری های خون، خونریزی و بند نیامدن خون است.
روایتی می فرماید:
«زمانی که پیامبر در جنگ احد زخمی شدند، حضرت امیر آب می آوردند و این زخم را می شستند؛ولی خون قطع نمی شد. حضرت زهرا (س) تشریف آوردند و پیامبر را در بغل گرفت و گریه کرد، سپس حصیری سوزاند و از خاکستر حصیر روی زخم قرار داد، سپس خون قطع شد.»
یکی از عوارض خون، فاسد شدن آن یا تلف شدن
بعضی ترکیبات خون، مانند گلبول قرمز یا گلبول سفید یا پلاکت هاست.
در روایت می فرماید:
«طحال نخورید، زیرا سبب رویش خون فاسد است».
منبع: نسخه های پیشگیری و درمان آیت اله تبریزیان؛ جلد اول.
خوردن سردیجات می تواند باعث ایجاد سرگیجه شود.